علت ایجاد دیابت بارداری در زنان باردار
هنگامی که باردار هستید، تغییرات هورمونی می‌تواند باعث کاهش تولید انسولین شود. افت انسولین، سطح قند خون شما را افزایش می‌دهد و باعث ایجاد دیابت بارداری می‌شود. پس از تشخیص این بیماری، پزشک یا کارشناس مامایی، سلامتی شما و جنین را تا پایان دوران بارداری از نزدیک کنترل و بررسی می‌کنند. طبق آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، دیابت حاملگی ۲ تا ۱۰ درصد از بارداری‌ها را هر ساله در ایالات متحده تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اگرچه دیابت بارداری احتمال عوارض بارداری را افزایش می‌دهد، اما بیش‌تر زنان مبتلا به این بیماری با دریافت مراقبت‌های صحیح و درمان مناسب، دوران بارداری بی خطر و نوزادانی سالم خواهند داشت.
عوارض دیابت حاملگی
در صورت عدم درمان این بیماری، سطح بالای قند خون می‌تواند مشکلات جدی برای سلامتی مادر و کودک ایجاد کند. این موارد را عوارض دیابت بارداری می‌نامند. اما کارهای زیادی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش این عوارض انجام دهید که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
دیابت بارداری چه تاثیری بر جنین می‌گذارد؟
قند خون بالا، نه تنها بر مادر تاثیر می‌گذارد بلکه جنین را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد، زیرا جنین مواد مغذی را از خون مادر کسب می‌کند. جنین قند اضافی را به شکل چربی ذخیره می‌کند و در نتیجه ذخایر چربی بزرگ‌تر از حد طبیعی می‌شوند. دیابت بارداری باعث ایجاد عوارض جانبی مختلفی در جنین می‌شود از جمله:
- آسیب‌های حین زایمان به دلیل اندازهی بزرگ نوزاد
- افت سطح قند خون و مواد معدنی در هنگام تولد در نوزاد
- زردی
- تولد زودتر از موعد مقرر (زودرس)
- مشکلات تنفسی موقتی
- افزایش احتمال اضافه وزن، چاقی و ابتلا به دیابت نوع ۲ در بزرگسالی
- نقایص مادرزادی از جمله وجود نقایص در قلب، عروق خونی، مغز، ستون فقرات، کلیه‌ها و دستگاه گوارش
دیابت بارداری چه تاثیر بر مادر خواهد گذاشت؟
قند خون مادر بعد از زایمان احتمالا به حالت طبیعی برمی‌گردد. اما احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در ادامه‌ی زندگی یا ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های بعدی افزایش می‌یابد. داشتن سبک زندگی سالم می‌تواند شانس این اتفاق را کاهش دهد.
دیابت بارداری باعث بزرگ‌تر شدن اندازهی جنین نسبت به حالت عادی می‌شود که می‌تواند احتمال زایمان دردناک و استرس وارده بر نوزاد را افزایش دهد. دیابت حاملگی عوارض زیر را در مادر افزایش می‌دهد:
- افزایش احتمال نیاز به عمل سزارین
- سقط جنین
- فشار خون بالا در بارداری یا پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری)
- پلی هیدرآمنیوس (مایع آمنیوتیک بیش از حد در رحم)
- تولد قبل از موعد مقرر (زودرس)
- مرده زایی
عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری
در صورت وجود شرایط زیر، مادر در خطر بیش‌تری برای ابتلا به دیابت بارداری قرار دارد:
- اضافه وزن
- بی تحرکی
- فشار خون بالا
- مقادیر پایین کلسترول خوب (HDL) در خون
- مقادیر بالای تری گلیسیرید در خون
- سابقهی خانوادگی دیابت
- سابقهی دیابت حاملگی در بارداری قبلی
- سابقهی تولد نوزادی که بیش از ۴ کیلوگرم وزن داشته است
- بارداری چندقلویی
- نژاد آفریقایی، بومی آمریکایی، آسیایی، جزیره‌ی اقیانوس آرام یا اسپانیایی
علائم دیابت بارداری
علائم دیابت بارداری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- حالت تهوع
- تشنگی غیر معمول
- خشکی دهان
- تکرر ادرار
- عفونت ادراری مکرر
- تاری دید
تشخیص دیابت بارداری در زنان
آزمایش غربالگری گلوکز، یک آزمایش معمول در دوران بارداری است که میزان گلوکز (قند) خون در زنان باردار را بررسی می‌کند. تست غربالگری دیابت بارداری، بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ حاملگی انجام می‌شود. اما در صورت وجود عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری، در اولین ملاقات با پزشک، تست چالش گلوکز انجام می‌شود.
– تست چالش گلوکز (GCT)
این تست برای غربالگری و تشخیص اختلالات قند خون در زنان باردار، در هفته‌ی ۲۴ تا ۲۸ حاملگی انجام می‌شود و مثبت بودن آن به معنای ابتلا به دیابت بارداری نیست. بلکه مشخص می‌کند چه افرادی به آزمایشات بیش‌تر برای تایید تشخیص دیابت حاملگی، نیاز دارند. در مرحله‌ی اول، این آزمایش را می‌توان در شرایط غیر ناشتا و در هر ساعت از روز، بدون توجه به آخرین وعده‌ی غذایی مصرفی، انجام داد. در مدت انجام آزمایش، شما باید در حالت نشسته قرار داشته باشید و از نوشیدن چای یا قهوه، خوردن مواد غذایی یا فعالیت بدنی شدید، خودداری کنید.
از شما خواسته می‌شود مایعی حاوی ۵۰ گرم گلوکز را طی ۵ دقیقه بنوشید. با گذشت ۱ ساعت از نوشیدن محلول گلوکز، برای بررسی سطح گلوکز خون، از شما نمونه خون گرفته می‌شود.
– تست تحمل گلوکز (GGT)
برای انجام این تست، باید حداقل ۸ ساعت قبل از آزمایش، ناشتا باشید و به غیر از آب چیزی نخورید و ننوشید. در طول آزمایش نیز نمی‌توانید غذا بخورید.
برای انجام تست تحمل گلوکز ۳ ساعته، از شما خواسته می‌شود مایعی که حاوی ۱۰۰ گرم گلوکز است را طی ۵ دقیقه بنوشید. برای این تست ۳ بار از شما نمونه‌ی خون گرفته می‌شود: در حالت ناشتا، ۱ ساعت، ۲ ساعت و ۳ ساعت بعد از نوشیدن محلول گلوکز.
تست تحمل گلوکز ۲ ساعته نیز به همین شکل انجام می‌شود ولی با این تفاوت که محلول مورد استفاده، حاوی ۷۵ گرم گلوکز است و قند خون در حالت ناشتا، ۱ ساعت و ۲ ساعت بعد از مصرف محلول اندازه گیری می‌شود.
– بررسی نتایج آزمایش قند خون
هموگلوبین گلیکوزیله یا HbA1c که سطح قند خون در ۳ ماه گذشته را نشان می‌دهد، در دیابت بارداری باید در محدوده‌ی ۶ تا ۶/۵ باشد. HbA1c کم‌تر از ۶/۵، با کم‌ترین خطر ناهنجاری‌های مادرزادی همراه است.
در تست چالش گلوکز (GCT)، اگر سطح گلوکز خون بالاتر از ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد، تست مثبت است و نیاز به انجام تست تحمل گلوکز خواهید داشت.
در تست تحمل گلوکز، اگر دو مورد از مقادیر اندازه گیری شده بالای محدوده‌ی طبیعی باشد، تشخیص دیابت بارداری گذاشته می‌شود.
- قند خون ناشتا باید کم‌تر از ۹۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
- قند خون ۱ ساعته باید کم‌تر از ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
- قند خون ۲ ساعته باید کم‌تر از ۱۵۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
- قند خون ۳ ساعته باید کم‌تر از ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
زنان مبتلا به دیابت بارداری، لازم است بعد از زایمان تحت نظر باشند
توصیه می‌شود در زنان مبتلا به دیابت بارداری، ۶ تا ۱۲ هفته پس از زایمان وضعیت گلوکز خون به وسیله‌ی تست تحمل گلوکز با ۷۵ گرم گلوکز و HbA1c، بررسی شود.در صورت طبیعی بودن تست تحمل گلوکز، اقدام دیگری لازم نیست.
علاوه بر این، زنان باید هر ۱ تا ۳ سال پس از زایمان نیز برای بررسی وضعیت گلوکز خون، آزمایش بدهند. تعداد دفعات آزمایش به عوامل خطر دیابت حاملگی از جمله سابقهی خانوادگی دیابت بارداری، BMI قبل از بارداری، نیاز به انسولین یا داروهای خوراکی برای کاهش گلوکز در دوران بارداری، بستگی دارد. ارزیابی مداوم برای بررسی سطح گلوکز خون، به وسیله‌ی تست تحمل گلوکز و هموگلوبین A1C، انجام شود.
دیابت بارداری در زنان چگونه درمان می‌شود؟
در بسیاری از موارد، دیابت بارداری تنها با رژیم غذایی و ورزش قابل درمان است. در بعضی موارد، برای کاهش قند خون ممکن است لازم باشد از داروهای خوراکی مانند متفورمین یا انسولین تزریقی استفاده کنید.
– غذای سالم بخورید
پیروی از یک رژیم غذایی سالم در دوران بارداری مهم است. این موضوع در زنان باردار مبتلا به دیابت حاملگی، اهمیت بیش‌تر پیدا می‌کند. به همین دلیل، زنان باردار باید توصیه‌های پزشک یا متخصص تغذیه را دنبال کنند و از ایجاد تغییر در برنامه‌ی غذایی خود اجتناب کنند.
برای برنامه ریزی یک رژیم غذایی که قند خون شما را در محدوده‌ی سالم نگه می‌دارد ، با یک متخصص تغذیه مشورت کنید. باید میزان کربوهیدرات‌هایی که مصرف می‌کنید، را محدود کنید، زیرا کربوهیدرات‌ها می‌توانند باعث افزایش قند خون شوند. از مصرف غذاهای پرقند مانند نوشابه و شیرینی‌ها خودداری کنید.
– ورزش کنید
برای کمک به مدیریت قند خون روزانه مقداری فعالیت بدنی داشته باشید. هر روز ۳۰ دقیقه فعالیت متوسط داشته باشید، مگر اینکه پزشک یا ماما شما را از انجام فعالیت‌های ورزشی منع کرده باشند. می‌توانید پیاده روی یا شنا را امتحان کنید.
– وزن خود را مدیریت کنید
شواهد نشان می‌دهد که افزایش وزن بیش از حد، می‌تواند برای شما و کودک مشکل ایجاد کند. با ایجاد تغییرات جزئی در رژیم غذایی و میزان فعالیت بدنی می‌توانید از افزایش وزن جلوگیری کنید و خطر عوارض دیابت بارداری را کاهش دهید.
– قرارهای ملاقات با پزشک را فراموش نکنید
رعایت قرارهای ملاقات چکاپ، برای سلامتی شما و کودک بسیار مهم است. ممکن است لازم باشد وضعیت جنین به طور مرتب در مطب پزشک با سونوگرافی بررسی شود.
– قند خون خود را اندازه گیری کنید
کنترل قند خون یک روش کلیدی برای ارزیابی سلامت مادر و جنین است. ممکن است لازم باشد چندین بار در روز آن را تکرار کنید.
– داروهای تجویز شده را مصرف کنید
برخی از مادران باردار، برای کمک به کنترل قند خون به انسولین یا سایر داروها مثل متفورمین نیاز دارند. توصیه‌های پزشک یا ماما را دنبال کنید و مطمئن شوید که نحوه و زمان استفاده از داروها را به درستی متوجه شده باشید.
– مراقب علائم تغییرات قند خون باشید
مادران باردار باید از علائم کاهش یا افزایش قند خون آگاه باشند و در چنین مواقعی عملکرد درستی داشته باشند.
- علائم قند خون بالا شامل: مشکل در تمرکز، سردرد، افزایش تشنگی، تاری دید یا کاهش وزن می‌باشد.
- علائم قند خون پایین شامل: اضطراب، گیجی، سرگیجه، سردرد، گرسنگی، افزایش ضربان قلب، احساس لرزش یا لرزیدن، رنگ پریدگی پوست، تعریق یا ضعف می‌باشد.
نکات تغذیه‌ای برای زنان مبتلا به دیابت بارداری
توصیه می‌شود زنان مبتلا به دیابت بارداری حداقل ۳ وعده‌ی غذایی کوچک تا متوسط و ۲ تا ۴ میان وعده در روز مصرف کنند.
دیگر نکات تغذیه‌ای که به تنظیم قند خون کمک می‌کنند عبارتند از:
- از خوردن بیش از حد کربوهیدرات در یک زمان خودداری کنید.
- از غذاهایی که حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده هستند، بیش‌تر استفاده کنید.
- کربوهیدرات‌ها را با پروتئین یا چربی‌های مفید، ترکیب کنید.
- یک صبحانه‌ی سرشار از پروتئین و فیبر بالا مصرف کنید.
– از غذاهایی که قند کمی دارند استفاده کنید
خوردن غذاهایی که شاخص قندی پایینی (GI) دارند، عامل مهم دیگری در رژیم دیابت حاملگی است. دستگاه گوارش، غذاهایی با شاخص قندی پایین را با سرعت کم‌تری نسبت به غذاهای با شاخص قندی بالا تجزیه می‌کند. این غذاها برای خانم‌هایی که دیابت بارداری دارند و سعی در کنترل سطح قند خون خود دارند، ایده آل است. غذاهایی با شاخص قندی پایین عبارتند از:
- سبزیجات بدون نشاسته
- برخی از سبزیجات نشاسته دار، مانند نخود فرنگی و هویج
- برخی از میوه‌ها مانند سیب، پرتقال، گریپ فروت، هلو و گلابی
- لوبیا
- عدس
- نخود
– پروتئین بیش‌تری مصرف کنید
مصرف پروتئین در کنار کربوهیدرات‌ها، به تعادل سطح قند خون کمک می‌کند. زنان مبتلا به دیابت بارداری باید سعی کنند غذاهای مغذی و غنی از پروتئین را در وعده‌ی غذایی قرار دهند مانند:
- ماهی، مرغ و بوقلمون
- تخم مرغ
- لوبیا
- آجیل
- مغزها
- حبوبات
– چربی‌های اشباع نشده
این چربی‌ها نیز بخشی از هر رژیم غذایی سالم است. نمونه‌هایی از چربی‌های اشباع نشده عبارتند از:
- روغن زیتون
- روغن بادام زمینی
- آووکادو
- آجیل‌ها و مغزها
- ماهی سالمون
- ساردین
- ماهی تن
غذاهایی که باید از مصرف آن‌ها اجتناب کنید
در صورتی که فرد از رژیم دیابت حاملگی پیروی می‌کند، پرهیز از مصرف غذاهایی که ممکن است سطح قند خون را بیش از حد افزایش دهند، ضروری است.
– پرهیز از غذاهای شیرین
غذاهای شیرین، سطح قند خون را افزایش می‌دهند. زنان مبتلا به دیابت بارداری باید حتی الامکان از مصرف غذاهای شیرین پرهیز کرده و مصرف آن‌ها را محدود کنند. غذاهایی ماننند:
- انواع کیک‌ها و کلوچه‌ها
- آب نبات
- انواع دسرها
- شیرینی‌های شیرین
- بستنی
- آب میوه با شکر اضافه شده
- زنان مبتلا به دیابت بارداری می‌توانند از شیر و میوه به میزان متوسط استفاده کنند.
– پرهیز از غذاهایی که نشاسته‌ی زیادی دارند
غذاهای نشاسته‌ای، حاوی کربوهیدرات زیادی هستند و می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر قند خون داشته باشند. بنابراین مهم است که از آن‌ها را به مقدار کمی استفاده کنید. غذاهایی که نشاسته‌ی زیادی دارند عبارتند از:
- سیب زمینی
- نان سفید
- برنج سفید
- ماکارونی
– پرهیز از قندها و کربوهیدرات‌های مخفی
برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها، به طور واضح منبع قند یا کربوهیدرات نیستند. با این حال، ممکن است سطح قند خون را افزایش دهند. نمونه‌هایی از این محصولات عبارتند از:
- غذاهای فرآوری شده
- برخی از چاشنی‌ها مانند سس گوجه فرنگی
- فست فود
- الکل
