مانومتر، ابزاری علمی برای اندازهگیری فشار گاز یا مایعات است که در آن از نوعی مایع (معمولاً جیوه) برای اندازهگیری اختلاف فشار بین یک نقطه خاص نسبت به فشار اتمسفر یا اختلاف فشار بین دو نقطه مختلف استفاده میشود.
عملکرد انواع مختلف مانومتر از جمله مانومتر اکسیژن به دو کفهی یک ترازو یا الاکلنگ شباهت زیادی دارد که در اینجا سازوکار چندین نوع آن را توضیح میدهیم. بهطورکلی، هرگاه بخواهیم فشار یک گاز یا مایع را نسبت به اتمسفر یا انواع دیگر گاز و مایع اندازه بگیریم، همواره سطح مایع موجود در لوله، در سمتی که فشار بیشتری وجود دارد، پایین رفته و این بهنوبه خود، باعث میشود که سطح آن مایع، در سمتی که فشار در آن کمتر است، بالا برود. در این مرحله، با استفاده از اختلاف سطح مایع در دو سمت لولهها، اختلاف فشار بین آنها را اندازهگیری میکنند. واضح است که در حالت تعادل هیدرو استاتیکی، سطح مایع در دو سمت لولهها با هم برابر است اما بهمحض بر هم خوردن تعادل و تغییر فشار بین دو سمت، با اختلاف سطح مایع در لولهها مواجه خواهیم شد.
کاربردهای مانومتر
علیرغم کاربرد گسترده مانومترها در زمینههای مختلف برای اندازهگیری فشار گاز یا مایع، اختلاف فشار بین آنها و همچنین فشار خلأ، احتمالاً آشناترین نمونهی این ابزار، اسفنج مانومتر است که در علم پزشکی، از آن برای اندازهگیری فشار خون استفاده میشود. با اینحال، موارد زیر برخی دیگر از مهمترین کاربردهای مانومتر هستند:
نگهداری سیستمهای HVAC (گرمایش و تهویه)
پایش هواشناسی و نظارت بر شرایط آب و هوایی
نظارت بر فشار گاز در سیستمهای لولهکشی
اندازهگیری جریان سیالات
اندازهگیریهای فیزیولوژیک
نظارت بر عملکرد سیستمهای کمپرسور
انواع مانومتر
مانومترها در انواع مختلف و متنوعی روانه بازار میشوند که پنج نوع آنها متداولتر و شناختهشدهتر از انواع دیگر هستند.
۱) مانومتر U شکل (U-Tube Manometer)
ساختار این مانومتر بسیار ساده است. این مانومتر از یک لولهی خمیده به شکل حرف U ساخته شده که یک انتهای آن باز بوده و انتهای دیگر لوله به یک محفظه حاوی گاز (که قصد اندازهگیری فشار آن را داریم) وصل میشود و با مایعی مثل جیوه پر میشود. چگالی مایعی که از آن استفاده میشود، تعیینکنندهی دامنه فشارهای قابلاندازهگیری توسط مانومتر است. با تغییر ارتفاع مایع و از طریق اختلاف سطح آن در دو سمت لوله، میتوان فشار را بهسادگی اندازهگیری کرد. مانومتر U شکل میتواند فشار هوای مثبت و منفی را اندازهگیری کند.
مانومتر دیفرانسیلی (تفاضلی) (Differential U-Tube Manometer)
مانومتر تفاضلی یا دیفرانسیلی، بسیار شبیه به مانومتر U شکل است که در قسمت قبل درباره آن توضیح دادیم. تنها تفاوت این دو مانومتر این است که در مانومتر دیفرانسیلی، انتهای باز لوله نیز به یک نقطه فشار دیگر متصل میشود. از مانومتر دیفرانسیلی اساساً برای اندازهگیری اختلاف فشار بین دو نقطه استفاده میشود. این مانومترها ضمن مقایسه فشار بین دو منبع، میزان اختلاف فشار بین آن دو را نیز نشان میدهد.
مانومتر U شکل معکوس (Inverted U-Tube Manometer)
از مانومتر U شکل معکوس برای اندازهگیری اختلاف فشارهای جزئی با دقت بیشتر استفاده میشود. این مانومتر از یک لولهی U شکل وارونه ساخته شده که حاوی یک مایع سبک است. اندازهگیری فشار خلأ از دیگر موارد کاربرد این نوع مانومتر است.
میکرو مانومتر (Micro Manometer)
میکرو مانومتر، نوع خاصی از مانومترهای ستون مایع است که بر مبنای قاعده مانومترهای مایل کار میکند. از این نوع مانومتر برای اندازهگیری اختلاف فشارهای بسیار کم استفاده میکنند. میتوان گفت که میکرو مانومتر، شکل تغییریافتهای از یک مانومتر ساده است که یک شاخهی آن سطح مقطع بزرگتری دارد. میکرو مانومتر اختلاف فشارهای بسیار کم را با دقت بسیار بالا محاسبه و اندازهگیری میکند.
مانومتر مایل (Inclined Manometer)
از مانومتر مایل که به آن مانومتر شیبدار یا مانومتر مورب هم میگویند، برای اندازهگیری فشارهای کم و جزئی استفاده میشود و در مقایسه با مانومترهای عمودی، دقت بیشتری دارد. در مانومتر مایل، به دلیل شیبدار بودن یکی از لولهها، مایع درون مانومتر (که معمولاً نوعی مخلوط روغنی است)، مسافت بیشتری را طی میکند. لولههای این نوع مانومتر، بسته به شرکت تولیدکننده آن، معمولاً برحسب صدم اینچ، مُدرّج میشوند که این امر دقت فوقالعادهای را در سنجش فشار برای این ابزار، به ارمغان میآورد.