حتماً برای شما هم پیش آمده که به دکتر مراجعه کرده اید و برایتان آزمایش نوشته است. ممکن است دکتر علاوه بر آزمایش خون آزمایش ادرار را نیز در نسخه شما بنویسد. در ادامه با هم مواردی را که آزمایش ادرار می تواند تشخیص و مورد بررسی قرار دهد را خواهیم خواند.
علت انجام آزمایش ادرار
آزمایشهای روتین ادرار معمولا برای عفونت دستگاه ادرار (کلیهها، حالب و مثانه)، تعیین وجود قند و ادرار در بیماران دیابت، وجود سنگ کلیه، فشار خون بالا و بعضی بیماریهای کلیوی و کبدی خاص انجام میشود.
در بسیاری از بررسیهای روتین نیز آزمایش ادرار برای تعیین سلامت عمومی بدن درخواست میشود.در آزمایش ادرار ، ظرف کوچکی به شما داده میشود و از شما خواسته میشود تا کمی از ادرار خود را در آن بریزید.
این ظرف باید کاملاً تمیز باشد و البته، تنها با آب فراوان و صابون شسته شده باشد. جهت جمعآوری ادرار، باید ابتدا کمی از ادرار خود را دفع کنید، سپس اندکی از قسمت میانی ادرار خود را درون ظرف بریزید و در انتها، باقیمانده ادرار خود را نیز دفع نمایید.
جمعآوری قسمت ابتدایی یا انتهایی جریان ادرار، دقت آزمایش ادرار را به شدت کاهش میدهد. وجود تنها چند میلیلیتر ادرار در لوله آزمایش، جهت بررسی کافی است.
همچنین بخوانید: عملکرد دستگاه ادرار چگونه است؟
چه مواردی در آزمایش ادرار مورد ارزیابی قرار می گیرد؟
آزمایش ادرار از جهات مختلفی مورد بررسی قرار می گیرد که در ادامه به تفصیل به توضیح آن ها خواهیم پرداخت:
● رنگ (color)
رنگ ادرار می تواند به رنگهای زیر باشد که هر کدام از آن ها به دلیل ذکر شده در مقابل آن میتواند باشد:
بی رنگ (colorless) : طبیعی
کم رنگ (straw) یا جدیدا (pale yellow ): طبیعی
زرد (yellow) : طبیعی
کهربایی (amber) یا (deep yellow)
صورتی کم رنگ (less commonly pink): مصرف لبو و چغندر
قرمز (red) به علت وجود خون
قهوه ای (brown): بیماریهای کبدی مثل زردی و یا رابدومیولیز (تخریب سلولهای عضلانی)
نارنجی وجود ویتامین B اضافه یا بعضی داروها مانند ریفامپین
رنگ ادرار یکی از اجزای اصلی آنالیز ادرار است و بسته به شرایط مختلف بدن تغییر میکند. غلظت ادرار، میزان مایع بدن، رنگدانههای موجود در ادرار که از تخریب گلبولهای قرمز و رنگدانهای به نام اوروکروم به وجود میآیند و همچنین رژیم غذایی روی رنگ ادرار تاثیر دارند. بعضی بیماریها هم رنگ ادرار را تغییر میدهند.
● شفافیت (Clarity)
ادرار به طور طبیعی شفاف است و باید بتوان از پشت شیشه حاوی آن نوشتههای یک متن را خواند اما مسایل مختلف باعث تغییر این حالت میشوند.شفافیت یا (appearances – opacity) ادرار می تواند شامل موارد زیر باشد:
تمیز (clear)
کدر (hazy)
توربید کم و یا حالتی که مه آلود باشد و روزنامه از پشت آن خوانده نشود (less commonly turbid)
ابری (cloudy)
مات (opaque)
عفونت، چرک، باکتریهای موجود در ادرار به خاطر عفونت ادراری، کریستالها، گلبولهای قرمز خون، گلبولهای سفید، اسپرم، قارچ، موکوس و یا حتی عفونتهای انگلی میتوانند باعث غیرشفاف شدن ادرار شوند البته بعضی مواقع در حالتهای طبیعی و بدون بیماری هم ممکن است ادرار غیرشفاف باشد.مصرف بعضی غذاهای حاوی چربی زیاد، فسفات یا اورات این حالت را ایجاد میکنند.
● بو (odor)
بوی طبیعی و معمول ادرار به خاطر وجود اسید وولاتایل است و بوی شبیه به فندق دارد اما مواد غذایی مختلف و بعضی بیماریها این بو را تغییر میدهند.
حالت غیرطبیعی:
ادرار بیماران دیابتی معمولا بویی قوی و شیرین شبیه به بوی استن دارد. بوی شیرین و میوهای هم گاهی از ادرار این بیماران به مشام میرسد.
بوی بسیار بد ادرار نشاندهنده عفونت مجاری ادراری و وجود چرک در ادرار است. افرادی که ادرارشان بوی مدفوع میدهد ممکن است دچار فیستول روده به مثانه شده باشند.
ادرار دارای بوی شربت افرا (بوی شبیه به چای شیرین) در بیماران فنیل کتون اوری دیده میشود. نارسایی کبدی هم باعث تغییر بوی ادرار میشود.
اگر ادرار یک بوی عجیب میدهد، خیلی نگران نباشید. غذاهایی خاص مانند مارچوبه، یک اسید آمینه سولفوردار تولید میکند. بنابراین وقتی غذا هضم میشود، این مواد بودار آزاد میشوند و در کلیه فیلتر میشوند، و سپس وارد ادرار شده و بوی عجیبی ایجاد میکنند.
● وزن مخصوص ادرار (Specific Gravity)
وزن مخصوص ادرار که به شکل عدد بیان میشود معمولا حاصل اندازهگیری اجزای مختلف ادرار شامل مواد دفعی و املاح است. وزن مخصوص بالا نشاندهنده ادرار غلیظ شده است. از این عدد برای تعیین قدرت تغلیظ و ترشح کلیهها استفاده میشود.
حالت طبیعی :اعداد بین ۰۰۵/۱ و ۰۳/۱ برای ادرار طبیعی است و بیشتر از آن نشانه ی غلظت نمونه ی ادرار است و کمتر از این بازه هم نشان دهنده ی بیماری های دیگر می تواند باشد.
حالت غیرطبیعی: بیماریهای کلیوی باعث کاهش وزن مخصوص ادرار میشوند. همچنین مصرف بیش از اندازه مایع هم باعث کاهش این عدد میشود.
غلیظ شدن ادرار و کمبود مایع در بدن (هنگام روزهداری یا تعریق زیاد) وزن مخصوص را افزایش میدهد. عدد وزن مخصوص به تنهایی شاخص خوبی برای تعیین سلامت نیست و باید حتما در کنار دیگر اجزای آزمایش تفسیر شود.
● PH
مثل همه آزمایشهای شیمیایی، PH نشاندهنده اسیدی یا باز بودن ادرار است. بعضی اوقات میزان اسیدی یا بازی بودن ادرار در روند درمان یک بیماری موثر است و پزشک ممکن است به شما آموزش دهد که میزان PH ادرارتان را تغییر دهید.
میزان دفع املاح در ادرار و وجود یون هیدروژن PH ادرار را تعیین میکند. اسیدی یا باز بودن ادرار در شکلگیری بعضی سنگ های کلیه هم موثر است.
حالت طبیعی: ۶/۴ تا ۸
حالت غیرطبیعی برای اسیدی و بازی بودن ادرار به دلایل زیر میتواند باشد:
بعضی غذاها مثل مرکبات و یا لبنیات
و همچنین بعضی داروها مثل آنتیاسیدهای معده
استفراغ
آلکالوز تنفسی
عفونت مجاری ادراری
دیابت
اسهال
گرسنگی طولانیمدت
● پروتئین (Prt یا Protein)
پروتئین از آن چیزهایی است که به طور طبیعی نباید در ادرار وجود داشته باشد و حضور آن در ادرار نشاندهنده یک حالت خاص و یا یک بیماری است.
حالت طبیعی:
منفی یا Negative یا میلیگرم۸۰-۵۰ در طول ۲۴ ساعت یا کمتر از ۲۵۰ میلیگرم در ۲۴ ساعت بعد از ورزش شدید
موارد زیر می توانند سبب وجود پروتئین در ادرار شوند که غیر طبیعی محسوب می شود:
آسیبهای کلیوی
عفونت ادراری
فشارخون بالا
دیابت
بیماری لوپوس گلومر ولونفریت (یک بیماری کلیوی)
سرطان
اگر چه باید توجه داشت تب، ورزش شدید و بارداری هم در حالتهای طبیعی حضور پروتئین در ادرار را به دنبال دارند. پروتئینوری اصلیترین علامت بیماری کلیوی است.
● گلوکز (Glucose)
به طور طبیعی مقادیر بسیار اندکی از گلوکز در ادرار وجود دارد اما در شرایط عادی ادرار را عاری از گلوکز در نظر میگیرند. در صورت جمعآوری ۲۴ ساعته ادرار طبیعی ممکن است مقدار این ماده کمتر از ۵/۰ گرم باشد.
حالت طبیعی: وجود ندارد
موارد زیر می توانند سبب وجود گلوکز در ادرار شوند که غیر طبیعی محسوب می شود:
تغذیه وریدی (مثلا در مورد بیماران بستری در ICU)
دیابت کنترل نشده
آسیب غدد فوق کلیوی
آسیب کبدی، آسیبهای مغزی
بعضی از مسمومیتها
اگر چه مثل پروتئینوری، این حالت در زمان بارداری هم میتواند به وجود بیاید که طبیعی محسوب میشود.
● کتون (Ketone)
وقتی چربیها در بدن شکسته میشوند و در جریان سوخت و ساز مصرف میشوند کتونها به وجود میآیند. این کتونها در ادرار ترشح میشوند. اما به طور طبیعی هیچ کتونی نباید در ادرار دیده شود و حضور آنها نشاندهنده این است که بدن به جای مصرف گلوکز از چربیها استفاده میکند.
حالت طبیعی: وجود ندارد
موارد زیر می توانند سبب وجود کتون در ادرار شوند که غیر طبیعی محسوب می شود:
دیابت کنترل نشده
رژیم بدون کربوهیدرات
گرسنگی شدید
بیماریهایی مثل آنورکسیا
مصرف الکل
مصرف بیش از حد آسپیرین
استفراغ طولانیمدت
بیماریهای تبدار در کودکان
● کریستال (Crystals)
افراد سالم فقط مقدار بسیار کمی کریستال در ادرارشان وجود دارد. کریستالها در واقع مقدمه تشکیل سنگ کلیهاند و از روی هم قرار گرفتن آنها سنگهای کلیوی تشکیل میشوند. نوع کریستالهای ادرار با توجه به بیماری و PH ادرار فرق میکند.
وجود کریستال در نمونه ادرار می تواند نشانگر موارد زیر باشد:
سنگ کلیه
عفونتهای ادراری
و بعضی داروها
● گلبول سفید و قرمز (WBC, RBC)
گلبولهای خونی به طور طبیعی در ادرار وجود ندارند. حضور آنها نشاندهنده هماچوری یا خون در ادرار است که به خاطر بیماریهای مختلف به وجود میآید. وجود گلبول سفید هم نشاندهنده عفونت ادراری است.
به صورت طبیعی این مقدار در نمونه ادرار وجود ندارد یا حداکثرش بین ۰ تا ۴ گلبولسفید و کمتر از دو عدد گلبول قرمز است.
اما اگر این مقدار بیشتر از مقادیر بالا باشد میتواند نشان دهنده بیماری های زیر باشد:
التهاب، عفونت
سنگ کلیه
تومور کلیوی و مثانه
ضربه به کلیه یا آسیب مجاری ادراری
بیماری لوپوس
● باکتری
ادرار طبیعی فاقد باکتری است و دیدن باکتری در ادرار آلوده نشده نشان گر عفونت ادراری است. چون هر حجم hpf برابر۱/۲۰۰۰۰تا۱/۵۰۰۰۰ میلی لیتر است دیدن هر باکتری در hpf برابر ۲۰۰۰۰تا ۵۰۰۰۰ باکتری در هر میلی لیتر است و دیدن ۵ باکتری برابر ۱۰۰۰۰۰ کلونی در کشت ادرار است.
باکتری های گرم منفی به صورت باسیل های گرم منفی، استرپتوکوک به صورت رشته ای از کوکسی گرم مثبت و استافیلوکوک به صورت دسته هایی از کوکسی گرم مثبت دیده می شود.
همچنین بخوانید: روش صحیح گرفتن آزمایش ادرار