در حوزه سلامت روان و حرفه‌های مراقبتی، جایی که افراد فداکارانه از کسانی که تروما را تجربه کرده‌اند حمایت می‌کنند، یک پدیده اغلب پنهان اما تأثیرگذار به نام استرس تروماتیک ثانویه (STS) یا استرس دست دوم ظاهر میشود. استرس دست دوم که به آن ترومای جانشین یا خستگی شفقت نیز گفته میشود، شامل تلفات عاطفی و روانی است که مراقبان به دلیل قرار گرفتن در معرض تجارب تروماتیک دیگران تجربه می‌کنند. این عارضه شکل منحصربه‌فردی از استرس است. زمانی که فردی وظیفه مراقبت از کسی را بر عهده دارد که دچار ضربه روحی شدیدی شده، می‌تواند استرس دست دوم را تجربه کند. در این مقاله به مفهوم استرس دست دوم را بررسی کرده و به علل، علائم و راهکارهای مدیریت آن می‌پردازیم.
در این مقاله می‌خوانید:
- استرس دست دوم چیست؟
- علل ابتلا به استرس دست دوم
- علائم استرس دست دوم چیست؟
- راهکارهایی برای پیشگیری از استرس دست دوم
بیشتر بخوانید: سندروم خستگی مزمن (CFS) چیست و چگونه درمان میشود؟
استرس دست دوم چیست؟
استرس دست دوم (STS) پاسخ عاطفی و روانی است که افراد می‌توانند در مواجهه با تجربیات آسیب زای دیگران تجربه کنند. این نوع عارضه روحی همان ترومای دست اول نیست، بلکه تلفات عاطفی است که فرد با مشاهده رنج بازماندگان یک تروما، تجربه میکند. متخصصان فعال در زمینه‌هایی مانند مددکاری اجتماعی، مشاوران و مجریان قانون بیشتر از افراد دیگر در معرض ابتلا به STS هستند. زیرا این افراد به صورت مداوم در معرض موقعیت‌های ناراحت کننده قرار گرفته‌اند و در بیشتر زمان کاری خود با افرادی سر و کار دارند که دچار تروماهای شدید شده‌اند.
پیشنهاد ویژه دانشگاه مجازی: قهوه با مغز چه میکند؟ فِرِش و شاداب
علل ابتلا به استرس دست دوم
اصلی‌ترین علت استرس دست دوم از مواجهه مکرر با روایت‌ها و تجربیات آسیب زای دیگران ناشی میشود. اما علل دیگری نیز وجود دارد که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
تعامل همدلانه
مراقبان و متخصصانی که از نزدیک با بازماندگان تروما در تعامل هستند، اغلب با مراجعین خود ارتباطات عمیق همدلانه ایجاد می‌کنند. این تعامل همدلانه می‌تواند منجر به تحمل بار عاطفی آسیب شود و در نتیجه احساس پریشانی و غمگینی برای فرد ایجاد کند. در حالی که همدلی یک بخش بسیار مهم در فعالیت‌های مراقبان و مشاوران است، می‌تواند در طول زمان منجر به خستگی شود. همدلی مداوم با احساسات دیگران و به دوش کشیدن بار آنها می‌تواند منجر به خستگی عاطفی شود که همین امر منجر به ایجاد استرس دست دوم در فرد میشود.
قرار گرفتن مکرر در معرض تروما
قرار گرفتن مداوم در معرض داستان‌ها، رویدادها و احساسات آسیب زا از بازماندگان تروما می‌تواند منجر به پدیده‌ای به نام «بقایای عاطفی» شود. این انباشت تجربیات ناراحت کننده می‌تواند بر سلامت عاطفی افرادی که در تعامل مستقیم با بازماندگان تروما هستند، تأثیر بگذارد.
مطالب پیشنهادی: روانشناسی کودک چیست؟ نقش آن در رشد و تربیت کودکان
ناتوانی و درماندگی
مشاهده رنج بازماندگان تروما در حالی که احساس ناتوانی در کاهش درد خود می‌کنند، می‌تواند باعث ایجاد احساس درماندگی و ناامیدی در میان مراقبان نزدیک فرد و مشاوران آنها شود. این احساسات می‌توانند به تشدید استرس دست دوم کمک کنند.
انتقال احساسات
مراقبانی که عمیقاً با بازماندگان تروما همدلی می‌کنند ممکن است به طور ناخودآگاه حالات عاطفی مراجعان خود را بپذیرند. این انتقال احساسات می‌تواند منجر به بار عاطفی شود که به STS کمک میکند.
مشاهده رنج دیگران
عمل مشاهده رنج دیگران، به ویژه زمانی که شامل جزئیات و اتفاقات تکان دهنده باشد، می‌تواند واکنش‌های ناراحت کننده‌ای را در مراقبین و مشاوران ایجاد کند. این مشاهده‌گر بودن و ارتباط مداوم با این افراد می‌تواند باعث احساس غم و اندوه، اضطراب و حتی گناه شود.
بیشتر بخوانید: به خطر افتادن سلامت روان نیمی از جمعیت دنیا در آینده ای نزدیک
عدم تخلیه عاطفی
بسیاری از مشاغل مراقبتی فاقد مکانیسم‌های ساختار یافته برای پردازش و تخلیه عوارض عاطفی کار خود هستند. فقدان چنین فضایی برای رهایی عاطفی مشاوران و روانپزشکان باعث میشود تا فرد بیشتر در معرض ابتلا به استرس دست دوم قرار گیرد.
سابقه شخصی تروما
مشاورانی که در زندگی شخصی خود سابقه تروما دارند، ممکن است بیشتر مستعد تجربه استرس دست دوم باشند. آسیب‌های حل‌نشده خودشان می‌تواند توسط داستان‌هایی که در کارشان با آن مواجه می‌شوند، دوباره بروز یابد و برایشان یادآوری شود.
قرارگیری در معرض رسانه‌ها
در عصر دیجیتال امروزی، قرار گرفتن در معرض محتوای گرافیکی و داستان‌های آسیب‌زا از طریق رسانه‌ها نیز می‌تواند به ایجاد استرس دست دوم در افرادی که به صورت مداوم در معرض چنین اخباری هستند، تأثیر بگذارد.
پیشنهاد ویژه دانشگاه مجازی: فواید یائسگی، پیش به سوی زندگی بهتر
علائم استرس دست دوم چیست؟
علائم استرس دست دوم یا STS می‌تواند منعکس کننده علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) باشد و ممکن است موارد زیر را شامل شود:
- افکار مزاحم: افراد مبتلا به STS ممکن است افکار مزاحم یا فلاش بک‌های مربوط به تجربیات آسیب زا را تجربه کنند. این تصاویر یا خاطرات ناراحت کننده می‌توانند به زندگی روزمره نفوذ کرده و بر سلامت روانی آنها تأثیر بگذارند.
- بی حسی عاطفی: احساس جدایی عاطفی یا بی حسی، ممکن است به عنوان یک مکانیسم محافظتی در افراد مبتلا به استرس دست دوم باشد.
- رفتار اجتنابی: این افراد ممکن است به مرور شروع به اجتناب از موقعیت‌ها، مکالمات یا مکان‌هایی کنند که تجربیات آسیب زا را به آنها یادآوری میکند. این اجتناب می‌تواند بر زندگی کاری و شخصی آنها تأثیر بگذارد.
- برانگیختگی بیش از حد: استرس دست دوم می‌تواند منجر به تحریک پذیری و عصبانیت شدید شود. این برانگیختگی بیش از حد اغلب ناشی از ناامیدی از مشاهده رنج دیگری همراه با احساس ناتوانی در کاهش آن است.
- علائم فیزیکی: علائم فیزیکی مانند سردرد، مشکلات گوارشی و تغییرات در اشتها یا وزن ممکن است به دلیل استرس و بار عاطفی STS ظاهر شود.
- کاهش همدلی: کسانی که به استرس دست دوم دچار هستند، اغلب دچار خستگی عاطفی می‌شوند. این خستگی عاطفی می‌تواند منجر به کاهش قابل توجه همدلی و شفقت در فرد شود.
- احساس درماندگی: قرار گرفتن دائمی در معرض داستان‌ها و رویدادهای آسیب زا می‌تواند باعث ایجاد احساس درماندگی و ناامیدی در فرد شود.
مطالب پیشنهادی: نقش مردان در کاهش افسردگی‌های پس از زایمان همسران
راهکارهایی برای پیشگیری از استرس دست دوم
شناسایی به موقع علائم استرس دست دوم و انجام برخی راهکارهای پیشگیرانه، برای حفظ سلامت روانی و عاطفی نزدیکان و مشاوران افراد بازمانده تروما بسیار مهم است. در ادامه چند استراتژی برای کاهش تأثیر این عارضه و پیشگیری از تشدید آن وجود دارد.
- مراقبت از خود: فعالیت‌های خودمراقبتی را در اولویت قرار دهید که باعث آرامش، کاهش استرس و تجدید عاطفی میشود.
- مرزهای سالم: اگر مشاور، روانپزشک یا مددکار اجتماعی هستید برای جلوگیری از بار عاطفی، مرزهای روشنی بین کار و زندگی شخصی خود ایجاد کنید.
- نظارت و پشتیبانی: نظارت منظم و فرصت‌های گفتگو با همکاران و کسانی که شرایط مشابه شما را دارند، می‌تواند راه خروجی برای پردازش احساسات شما فراهم کند.
- کمک حرفه‌ای: اگر علائم ادامه یابد یا بدتر شود، جستجوی درمان یا مشاوره می‌تواند ابزارهایی برای مقابله با STS فراهم کند.
- ذهن‌آگاهی و مدیتیشن: تمرین‌های ذهن‌آگاهی و مدیتیشن می‌تواند به شما کمک کند در حین واکنش‌های احساسی‌‌تان نسبت به خود و آنچه که بر شما می‌گذرد، آگاه‌تر باشید. این آگاهی باعث میشود تا بتوانید بری از شرایط را بهتر مدیریت کرده و از آسیب بیشتر بر روح و روانتان جلوگیری کنید.
بیشتر بخوانید: راه های بالا بردن عزت نفس
کلام آخر
استرس دست دوم یک تجربه روانشناختی پیچیده و قابل توجه برای کسانی است که زندگی خود را وقف کمک به دیگران می‌کنند. متخصصانی که به طور منظم با بازماندگان تروما درگیر می‌شوند، باید از تأثیر بالقوه این فعالیت‌ها بر سلامت روان خود آگاه باشند و استراتژی‌هایی را برای کاهش اثرات آن به کار گیرند. با تمرین‌های خودمراقبتی، تعیین حد و مرز، دریافت حمایت حرفه‌ای و انجام فعالیت‌های ذهن آگاهی، افراد می‌توانند به کار دلسوزانه خود ادامه دهند و در عین حال از رفاه عاطفی خود محافظت کنند. پس اگر به عنوان فردی نزدیک به بازماندگان تروما در معرض برخی آسیب‌های روانی ثانویه هستید، باید خود را در اولویت قرار داده و با انجام برخی فعالیت‌های خودمراقبتی خود را از ابتلا به استرس دست دوم در امان نگه دارید.
